Παράδοξα και μύθοι

Του Γιώργου Ζαντιώτη

Σε κάθε χώρα υπάρχει μια κλίμακα καταναλωτικών προτύπων η οποία έχει σχέση με την κλίμακα εισοδημάτων του πληθυσμού της. Οι γενικές παρατηρήσεις δείχνουν πως καθώς ανεβαίνουμε στην κλίμακα των εισοδηματικών επιπέδων, υπάρχουν ορισμένα εμπορεύματα από τα οποία μια αντιπροσωπευτική οικογένεια αγοράζει μεγαλύτερες ποσότητες σε υψηλότερα εισοδηματικά επίπεδα.

Από την άλλη έχουμε μεγάλο αριθμό εμπορευμάτων από τα οποία αγοράζεται λιγότερη ποσότητα σε υψηλότερα εισοδήματα. Πρόκειται για τα λεγόμενα  «κατώτερα αγαθά» ή για κατώτερους τρόπους ικανοποιήσεως μιας γενικής ανάγκης, όπως η τροφή και η ψυχαγωγία.

Αυτά και άλλα πολλά μας λέει η επιφανειακή θεωρία των Αυστριακών που ο Μπουχάριν αποκάλεσε ειρωνικά «Οικονομική Θεωρία του Εισοδηματία». Οι αντιλήψεις οι οποίες συνοψίστηκαν από τον J.B. Clark στην «οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου» και η επεξεργασία του Βαλρασιανού μοντέλου (Leon Walras) της γενικής ισορροπίας των ανταλλαγών, διαμορφώθηκαν σαν μια προσπάθεια άμυνας απέναντι στον Μαρξισμό. Οι νεοκλασικοί, αν και έδιναν μεγάλη έμφαση στη ζήτηση, δεν ήταν πρόθυμοι να εξετάσουν προβλήματα σχετικά με την κατανομή της αγοραστικής δύναμης μεταξύ των οικογενειών.

Αυτόν τον «δισταγμό» έρχεται προφανώς να ξεπεράσει η «πρώτη φορά αριστερά» του ΣΥΡΙΖΑ με τον ειδικό φόρο στις 500 πλουσιότερες οικογένειες της Ελλάδας, την επαναφορά της έκτακτης εισφοράς  για ετήσια εισοδήματα άνω των 30.000 ευρώ και την καθιέρωση ενιαίου συντελεστή ΦΠΑ κατ΄ελάχιστον 16%, που θα αποδίδει ετησίως παραπάνω έσοδα (άνω του 1 δισ. ευρώ). Μόνο που αυτό μοιάζει σαν να ενδιαφέρεται κανείς για τις πεντάρες και να αδιαφορεί για τις λίρες.

Μια ιδιαίτερη περίπτωση είναι αυτό που είναι γνωστό ως το παράδοξο του Giffen. Ο σερ R. Giffen απέδειξε πως μια άνοδος στην τιμή του ψωμιού (σε σχέση με δοσμένο χρηματικό εισόδημα) κάνει δύσκολη για τις οικογένειες της εργατικής τάξης την εξασφάλιση κρέατος και έτσι τις υποχρεώνει να τρώνε περισσότερο και όχι λιγότερο ψωμί. Αποτέλεσμα της αυξήσεως της τιμής του ψωμιού είναι να μειωθεί το πραγματικό εισόδημα. Ο Μάρσαλ θεώρησε τα κατώτερα αγαθά ως εξαίρεση του γενικού κανόνα και ισχυρίστηκε ότι «οι περιπτώσεις αυτές είναι σπάνιες» (βλ. Principles of Economics) ωστόσο αυτό δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας αυθαίρετος  ισχυρισμός.

Μια ματιά γύρω μας αρκεί για να παρατηρήσουμε ότι τα λεγόμενα κατώτερα αγαθά αποτελούν το προϊόν της παραγωγικής ανασυγκρότησης που έφεραν οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Τα καφέ και τα σουβλατζίδικα  είναι οι «νέοι βιομηχανικοί κολοσσοί».Ο καφετζής έγινε barista που φορά περήφανα το ομοιόμορφο μπλουζάκι που απεικονίζει την μάρκα του καφέ που σερβίρει και ο ταβερνιάρης έγινε chef με κατάφορτη την λευκή φορεσιά του, με παράσημα, περισσότερα  από αυτά που υπήρχαν στην ΕΣΣΔ για την εργασία και την κοινωνική προσφορά «Κατώτερα αγαθά» είναι σήμερα σχεδόν όλα όσα αποτελούν το καλάθι του πετσοκομμένου εισοδηματικά μέσου Ελληνικού νοικοκυριού. Και  δεν είναι μόνο το ψωμί αλλά και το φτηνό Ολλανδικό, Γερμανικό ή Γαλλικό κρέας, το ηλεκτρικό ρεύμα, το τηλέφωνο και όλα αυτά που δεν υπήρχαν τον 19^ο αιώνα που ο Σκωτσέζος σερ διατύπωνε το παράδοξο συμπέρασμά του.

Αυτή την τούρτα μας σερβίρουν σήμερα και το αντίτιμο της είναι 1 δις. Ευρώ που θα  εισπραχθεί από το ελάχιστο λαϊκό διαθέσιμο εισόδημα. Υπάρχουν και κάτι ψιλά  για το κερασάκι στο έδεσμα, που θα  είναι το προϊόν των εισπράξεων από τις 500 πλουσιότερες οικογένειες της Ελλάδας. Θα έλεγα ότι το ελάχιστο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να πούμε πως «δεν θα πάρουμε».Το πλέον λογικό όμως θα ήταν να την πετάξουμε στη μούρη τους, έστω και  αν αυτό είναι ασύμβατο με την Γαλατική ευγένεια και το Δυτικό Πολιτισμό. Εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε γέλασε, που λέει και το τραγουδάκι. Ας το κάνουμε πριν ενεργοποιηθεί η κοινωνική μπαρουταποθήκη, γιατί τότε τα θύματα θα είναι πολύ περισσότερα από αυτά των άτυχων εργατών στα ΕΛΠΕ πριν λίγες μέρες. Θύματα και αυτά στο βωμό της κερδοφορίας και της «ανάπτυξης», όπως αυτά στα ορυχεία της γειτονικής Τουρκίας τον κίνδυνο της οποίας μας έχουν φυτέψει στο DNA. Για να σωθούμε από τους Τούρκους πρέπει να δώσουμε γη και ύδωρ στους Φράγκους. Από του Ρωμαίους ως την Ε.Ε. η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη μυθεύματα… Θέλουμε  να βάλουμε έναν ακόμα κρίκο σε αυτή την αλυσίδα ή έφτασε η ώρα να την σπάσουμε;